Miasto Grodno należy do najstarszych miast Białorusi i jest stolicą jednego z jej 6 obwodów. Ma wielowiekową historię, bogatą w rozmaite wydarzenia, tak sławne, jak też dramatyczne. Miasto jest położone w północno-zachodniej części kraju, na polsko-litewskim pograniczu i dzięki swym zabytkom i otaczającym go pięknym krajobrazom przyciąga wielu turystów. Był to najpierw gród warowny, a później miasto wielonarodowe i wielowyznaniowe, podzielone na dwie części przez rzekę Niemen – piątą, co do wielkości na Białorusi. Na przeciągu historii w różnych źródłach spotykało się kilka wariantów nazwy miasta: Horodień, Grodna, Grodno, Harodnia, Garten, Gardinas. Starożytna nazwa miasta „Horodień” wywodzi się prawdopodobnie od określanych tym słowem drewnianych zabudowań obronnych. Istnieją jednak wśród historyków też inne wersje, ale przyjęto oficjalnie, że słowo „Horodzień” jest związane z pojęciem „budowania ogrodzenia”.

Dzisiejsze Grodno zajmuje obszar 142,1 km kw. i liczy ponad 371 tys. mieszkańców. W składzie narodowościowym miasta Białorusini stanowią ok. 63%, Polacy – ok. 20%, Rosjanie – ponad 12%, Ukraińcy – ok. 2 %, resztę - inne narodowości. Jest to ośrodek przemysłowy, węzeł kolejowy i drogowy, port lotniczy i przystań rzeczna, położony w pobliżu granicy z Polską i Litwą (30 i 15 km). Znajduje się w odległości 290 km od Mińska i 180 km od Warszawy. W mieście dominuje przemysł chemiczny i lekki, rozwinięta jest także branża inżynieryjna oraz obróbka metali. Ogólnie Grodno posiada ponad 600 przedsiębiorstw przemysłowych, dużych i małych, państwowych i prywatnych. Do największych państwowych należy zakład chemiczny „Azot”, produkujący nawozy sztuczne, a także zakłady wytwarzające włókno do opon samochodowych i wały kardana. Wśród większych prywatnych można wymienić wielobranżową meblarską firmę „ZOW” oraz zakład „Konte”, produkujący rajstopy, skarpety i inne towary przemysłu lekkiego. Grodno jest strefą wolnego handlu, w której pracuje około 90 rezydentów z całego niemal świata. Przez miasto przebiega dzisiaj 19 tras trolejbusowych i 43 autobusowych, jest połączenie kolejowe z Polską, natomiast ruch autobusowy łączy miasto z wieloma krajami Europy.

Po II wojnie światowej w mieście powstały 3 uczelnie wyższe – dzisiaj to są Uniwersytety: im. Janki Kupały, Medyczny i Agrarny. Od 1991 r. czynne jest katolickie Wyższe Seminarium Duchowne, a od kilku lat także prywatny Instytut Prawa. Wykształcenie średnie grodnianie zdobywają w 10 gimnazjach, 37 szkołach średnich oraz w kilku specjalnych uczelniach o kierunku rzemieślniczym. W mieście są 2 teatry – Obwodowy Dramatyczny i Kukiełkowy, kilka muzeów, kilkanaście bibliotek, wśród których Obwodowa im. E. Karskiego licząca 186 lat. Są także centra rekreacyjne dla młodzieży, stadion „Niemen”, baseny i liczne sale sportowe. W mieście, zamieszkałym przez przedstawicieli różnych wyznań dominują prawosławni, ale jest znaczący odsetek katolików. Obok siebie istnieją: 13 parafii prawosławnych, 11 katolickich, 1 luterańska, 1 judejska, 1 greko-katolicka i 2 parafie protestanckie.

Miasto zostało założone przez Słowian wschodnich w XII wieku. u zbiegu rzek Niemna i Horodniczanki na pograniczu ziem bałtów i słowian. Pierwsze wzmianki o Grodnie pochodzą z 1127 r., co odzwierciedlone zostało w kronikach wczesnego średniowiecza. Źródła historyczne wskazują, że na wzgórzu nadniemeńskim w tym czasie istniało udzielne księstwo, należące do Wsiewołoda, syna Dawida Igorewicza – kijowskiego księcia z rodu Rurykowiczów. Z tych dawnych czasów na dziedzińcu Starego Zamku pozostały szczątki tzw. Dolnej Cerkwi, które potwierdzają obecność w tym miejscu prawosławnego pogranicznego księstwa Rusi Kijowskiej. Stanowiło ono handlowe i kulturowe centrum Czarnej Rusi. W źródłach historycznych można spotkać też informację, że miejsce te na „bursztynowym szlaku” po Niemnie było zamieszkiwane jeszcze wcześniej – w drugiej połowie X wieku.

Gród ten, usytuowany na wysokim stromym wzgórzu nad Niemnem, oraz jego okolice miały wiele zalet. Do najważniejszych z pewnością należały: strategiczne położenie na pograniczu, żegluga na Niemnie, pozwalająca rozwijać handel i przewozić towary na tereny nadbałtyckie, żyzne ziemie i puszczę bogate w zwierzynę. Te czynniki, a także oddalenie od innych księstw prawosławnych służyły przyczyną ciągłych walk o posiadanie średniowiecznego Grodna. Osłabienie Rurykowiczów w wyniku najazdów i panowania na ziemiach Rusi Złotej Ordy wykorzystało prężnie rozwijające się państwo litewskie, rządzone najpierw przez Mendoga, a później przez dynastię Gedyminowiczów. Książe Erdziwiłł, po zajęciu tego terenu, zbudował na miejscu zniszczonego grodziska nowy zamek, wznosząc przed wałami obronnymi zwyczajem słowiańskim „stołp”, czyli wieżę murowaną. W 1253 r. zajął miasto Daniel Romanowicz, książe halicki, lecz już 1270 r. przeszło ono do księcia litewskiego Trojdena. W następnych kilku latach książęta z Halicza przy wsparciu tatarów dwukrotnie próbowali miasto sobie przywrócić, lecz potrafili zdobyć jedynie „stołp”.

W wieku XIII Grodno ostatecznie zostało włączone w skład WKL i dalej rozwijało się w składzie tego państwa, dzieląc jego losy. Pod koniec XIV wieku władzę nad Grodnem uzyskał książe Witold, który w 1391 r. nadał miastu niepełne prawo magdeburskie. Walczył zacięcie o te miasto ze swoim kuzynem Jagiełło, zawierając nawet przymierzę z krzyżakami, którzy pomogli mu w końcu odbić Grodno. Unia wileńsko-radomska (1401 r.) zakończyła tą litewską „wojnę domową” i w jej wyniku Jagiełło uznał Witolda, jako Wielkiego Księcia Litewskiego, a Witold potwierdził wierność lenniczą wobec Jagiełły i otrzymał szeroką autonomię na Litwie. Za rządów Witolda na wzgórzu nadniemeńskim w 1398 r. był wzniesiony potężny gotycki zamek – typowe „gniazdo rycerskie”, otoczone wysokim i grubym (do 3 m) murem, mające pięć wież obronnych, głęboką fosę i zwodzony most. Witoldowi Grodno zawdzięcza także pierwszy kościół katolicki pod nazwą „Fara Witoldowa” i pojawienie się diaspory żydowskiej, albowiem ten Książe zaprosił do Grodna Żydów z Europy Zachodniej w celu rozwoju handlu i rzemiosł. Walki z Krzyżakami o Grodno natomiast nadal trwały nieprzerwanie aż do zwycięskiej bitwy grunwaldzkiej, a zakończyły się dopiero podpisaniem pokoju w Toruniu w 1411 r.

Grodno często i nieprzypadkowo nazywają „miastem królewskim”. Lubił w nim przebywać Jagiełło, wizytowała go później królowa Zofia (Holszańska), a jej syn Kazimierz Jagiellończyk przyjął w 1446 r. na zamku grodzieńskim koronę polską i został królem. W Grodnie w 1484 r. zmarł na gruźlicę syn tego króla – młody królewicz Kazimierz, przygotowany przez ojca do przyszłego rządzenia państwem. Młodo zmarły, mający opinię sprawiedliwego i pobożnego królewicz został kanonizowany i mianowany Patronem Litwy. Jego relikwię znajdują się dzisiaj w katedrze wileńskiej. Syn Kazimierza – Aleksander, który został Wielkim Księciem Litewskim, królem polskim i władcą Grodna, wsławił się tym, że dał miastu w 1496 r. pełne prawo magdeburskie, zbudował pierwszy ratusz do obrad samorządu, a także pierwszy most przez Niemen z punktami celnymi, stwarzając w taki sposób warunki do prężnego rozwoju handlu i bogacenia się miasta. On też pozwolił bić w Grodnie monetę litewską („piorun”), a także fundował w mieście kilka świątyń i klasztorów, zapraszając do pracy augustianów i bernardynów. Będąc żonaty z prawosławną księżną Heleną, córką moskiewskiego cara Iwana III, na jej życzenie wzniósł świątynię na miejscu dawnej Preczyścieńskiej cerkwi (p.w. Matki Bożej Niepokalanej – polski) z XII wieku. Po zawarciu Unii Brzeskiej prawosławny Preczyścieński Sobór nieopodal zamku nad Niemnem został przekazany unitom, którzy w 1633 r. założyli przy nim żeński klasztor. Drewniany klasztor i cerkiew nieopodal zamku został przebudowany w połowie XVIII wieku w stylu barokowym przez architekta Jakuba Fontannę. W XIX wieku zwrócono te dobra Cerkwi Prawosławnej i otworzono w tym miejscu żeński klasztor z cerkwią p.w. Narodzenia Bogurodzicy. W 1960 r. dobra klasztorne zostały upaństwowione, a mniszki – wysiedlone do miasteczka Żyrowicze. Od 1977 r. w budynkach tych mieściło się Muzeum Historii Religii i Ateizmu, a w samej cerkwi odbywały się koncerty. W 1995 r. zespół klasztorny powrócił do Cerkwi Prawosławnej, której służy do dnia dzisiejszego. Za panowania następnego Jagiellona, miasto należało do jego żony – królowej Bony, która potwierdziła dawne przywileje, nadając miastu herb z wizerunkiem Jelenia św. Huberta oraz przeprowadziła w mieście wiele reform, a także postarała się o zegar na miejskim ratuszu.

W 1569 r. na mocy Unii Lubelskiej WKL połączyło się z Koroną Polską, w czego wyniku powstało rozległe i potężne państwo Rzeczpospolita Obojga Narodów. Było to wielowyznaniowe państwo, którego terytorium ustępowało w Europie wielkością tylko Rosji i Turcji. Jeden z jego słynnych władców – król Stefan Batory spędził ostatnie lata swego życia w Grodnie na zamku nadniemeńskim. W tym okresie zamek utracił swoje funkcje obronne i zaczął uchodzić za rezydencję królewską. Przebudował go na ten cel Santi Gucci – nadworny architekt S. Batorego i późniejszy autor jego nagrobku na Wawelu. Santi Gucci i jeszcze dwóch Włochów – Skotto z Parmy i Antonio Degryp – przekształcili były zamek warowny w piękny renesansowy pałac w stylu włoskim. W swojej rezydencji nad Niemnem król S. Batory przyjmował poselstwa z różnych krajów, w tym poselstwo od Iwana Groźnego, tu też planował swoje pochody wojenne, a w okolicznych puszczach urządzał łowy królewskie z udziałem licznych bogatych i znanych gości. Po jednym z takich polowań i po obfitej kolacji w 1586 r. król zachorował i umierał w mękach w ciągu kilkunastu dni. Po jego śmierci jego nadworni lekarze – Włosi Symoni i Buccello dokonali pierwszej w historii Europy Wschodniej sekcji zwłok w celu ustalenia przyczyny zgonu.

„Królewski” status miasta potwierdza fakt, że od 1678 r. w Starym Zamku nad Niemnem odbywał się, co trzeci sejm Rzeczypospolitej Obojga Narodów z udziałem króla (za wyjątkiem konwokacyjnych, elekcyjnych i koronacyjnych). Wskutek długoletnich wojen z państwem Moskiewskim i Szwecją w XVII wieku Zamek doznał okropnych zniszczeń. Odbudował zamek do celów reprezentacyjnych i obrad sejmowych ówczesny dzierżawca ekonomii grodzieńskiej Krzysztof Pac. Ustanowienie Grodna, jako miejsca przeprowadzenia sejmów uczyniło z miasta jeden z najważniejszych ośrodków życia politycznego w całym kraju. Tu w 1688 r. sejm po raz pierwszy został zerwany przez szlacheckie „liberum veto”, także tu w 1705 r. król August II Mocny ustanowił pierwszy polski order – „Orła Białego”. Pierwsza połowa XVIII wieku i okres wojny Północnej, którą prowadziła Rosja ze Szwecją, powiązany z wielokrotnym przemarszem wojsk, przyniosły miastu nowe zniszczenia, które dotknęły również Starego Zamku. Przyczyniły się do tego także pożary i inne klęski żywiołowe.

W Grodnie, znajdującym się na styku oddziaływania i wpływów różnych kultur i państw, zachowały się zabytkowe świątynie różnych religii i wyznań. Otóż na dziedzińcu Starego Zamku znajdują się ruiny zabytkowej prawosławnej Dolnej Cerkwi, zbudowanej na początku XII wieku przez miejscowych majstrów. Cerkiew była murowaną, trzynawową, dekorowaną płytkami ceramicznymi i posiadała jedną kopułę i. Według kroniki Ipatiewskiej spaliła się w pierwszej połowie XII wieku na skutek uderzenia piorunu. Tamże znaleziono przez polskich archeologów okresu międzywojennego resztki tzw. Górnej Cerkwi, zbudowanej w XIII – początku XIV wieku. Z dziedzińca Starego Zamku roztacza się piękny widok na Niemen oraz na niewielki barokowy kościół oo. Franciszkanów p.w. Matki Bożej Anielskiej z byłym klasztorem, fundowany w 1635 r. przez starostę upickiego Eustachego Kurcza i jego żonę Zuzanne. Jest to 3-nawowa bazylika z dzwonnicą, posiadająca 7 ołtarzy i ambonę w stylu barokowym. Klasztor został zarekwirowany oo. franciszkanom w 1940 r. i oddany na szpital. Kościół znany jest z tego, że był nieprzerwanie czynny i że w latach 20. ubiegłego stulecia krótko pracował w nim św. Maksymilian Kolbe, wydając popularne wówczas pismo religijne „Rycerz Niepokalanej”. Mianowicie w Grodnie o. M. Kolbe poznał księcia Druckiego-Lubeckiego, który podarował mu ziemię pod Warszawą, gdzie później powstał największy ośrodek franciszkański – Niepokalanów. Pracowało także w latach 30. w tej parafii dwóch błogosławionych franciszkanów – męczenników Drugiej wojny światowej: o. Innocenty Guz i o. Achilles Puchała.

W związku z tym, że Stary Zamek utracił swoją świetność, w celu przeprowadzenia obrad sejmowych oraz na potrzeby reprezentacyjne na sąsiednim wzgórzu był zbudowany tzw. Nowy Zamek. Stary natomiast już nigdy nie odzyskał ani swej byłej sławy, ani świetności. W okresie przynależności do Imperium Rosyjskiego zamieniono go czasowo na więzienie dla powstańców z 1863 r., a później – na koszary i kasyno wojskowe. Od roku 1925 jest w nim Muzeum Historyczno-Archeologiczne. Budowa Nowego Zamku była prowadzona według projektu trzech architektów Pöpellmanna, Jaucha i Knöbla i została zakończona w 1751 r. za panowania króla Augusta III Sasa. Przyczynił się do uświetnienia zamku w końcu XVII wieku też włoski architekt Giuseppe de Sacco, zaproszony do Grodna przez ówczesnego starostę Antoniego Tyzenhauza. Zespół zamkowy w stylu późnego baroku łączył piętrowy pałac, dwie oficyny przy wjeździe oraz bramę wjazdową na wzór wersalskiej, dekorowaną figurami sfinksów. W pomieszczeniach Zamku mieściły się sale obrad: Poselska i Senatorska, pokoje królewskie, gwardia królewska, a także kaplica i kancelaria. Wnętrze zamku było uświetnione rzeźbą i malowidłami, autorstwa znanych w tym czasie artystów, m.in. Mańkowskiego.

Z tym zamkiem grodzieńskim związane są kilka ważnych wydarzeń politycznych, które istotnie wpłynęły na losy Europy, zmieniając jej mapę. W 1793 r. w jego murach odbył się sejm – ostatni i jeden z najbardziej burzliwych, na którym podpisano tzw. drugi traktat rozbiorowy Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Obrady przebiegały w dramatycznych okolicznościach, posłowie sprzeciwiali się, dochodziło do gwałtownych sporów i rękoczynów, ale po długim oporze dwa osobne traktaty – z Rosja i Prusami były zatwierdzone. Sejm zniósł reformy, wprowadzone przez Konstytucję, zmniejszył armię polską, przywrócił Radę Nieustającą i zgodził się na zawarcie układu sojuszniczego z Rosją. Rok później podczas insurekcji kościuszkowskiej na zamku krótko mieściła się Komisja Porządkowa, gdzie Tadeusz Kościuszko wręczał nagrody pięciu swoim dowódcom. Nagrody były w postaci złotych pierścieni z napisem „Ojczyzna swoim bohaterom”. I wreszcie na grodzieńskim Nowym Zamku doznała swojej ostatecznej klęski Rzeczpospolita Obojga Narodów. Na posiedzeniu sejmu w 1795 r. jej ostatni monarcha – król Stanisław August Poniatowski podpisał akt abdykacji, tzn. zrzeczenia się tronu. Na mocy rozkazu Katarzyny II były król Stanisław A. Poniatowski nie miał prawa opuścić Grodna, a więc mieszkał nad Niemnem z całym swoim dworem do śmierci rosyjskiej cesarzowej w 1796 r. Syn Katarzyny II, życzliwy S. A. Poniatowskiemu Paweł I zaprosił byłego króla do Petersburga, gdzie ten wkrótce zmarł. Został pochowany w Kościele św. Katarzyny na prospekcie Niewskim, gdzie jego sarkofag znajdował się do czasu zamknięcia świątyni w 1938 r. Wówczas przekazany został przez władze sowieckie Polsce i pochowany w krypcie kaplicy w Wołczynie (obwód brzeski). Resztki trumny i S. A. Poniatowskiego powróciły do Polski w 1988 r. i znajdują się dzisiaj w Warszawie.

Po upadku Rzeczypospolitej Grodno weszło najpierw w skład guberni słonimskiej, następnie litewskiej, a w 1801 r. stało się stolicą guberni grodzieńskiej. W okresie przynależności do Imperium Rosyjskiego zamek był wykorzystywany na potrzeby wojska carskiego, w latach międzywojennych mieścił się w nim szpital wojskowy, a w czasie okupacji niemieckiej – szpital dla niemieckich oficerów. Podczas walk o Grodno w 1944 r. zostały od zamku prawie same fundamenty, ale w 1952 r. był od odbudowany w stylu klasycystycznym. Pierwotny wygląd zachowała jedynie brama wjazdowa i rzeźby sfinksów. W tzw. okresie radzieckim mieścił się w zamku Obwodowy Komitet KPZR, a po rozpadzie ZSRR cały zespół zamkowy został przekazany Ministerstwu Kultury. Obecnie znajduje się w nim miejscowe Muzeum, Biblioteka Obwodowa im. Karskiego, jedna z najstarszych na Białorusi, oraz Archiwum Organizacji Społecznych.

W promieniu kilkuset metrów od obu zamków znajduje się też jeszcze kilka grodzieńskich zabytków. Wśród nich – zespół budynków strażackich, łączący: dom mieszkalny dla strażaków, wysoką wieżę pożarniczą i remizę strażacką. Są to najstarsze strażackie zabudowania w mieście, których budowa zaczęła się po wielkim pożarze Grodna w 1885 r. Środki na odbudowę miasta i budowę nowoczesnej, jak na tamte czasy, remizy z wieżą były zbierane po całym świecie. Przyczynili się do tego znani działacze kultury: Eliza Orzeszkowa, która zwracała się z prośbami o pomoc do znajomych literatów, rosyjski pisarz Anton Czechow, który wezwał do pomocy grodnianom przez popularne czasopismo „Oskołki”, wybitny pianista Anton Rubinsztejn, który dał w tym celu koncert dobroczynny, i inni. Fronton remizy zdobi duże malowidło, pokazujące ewolucję stroju strażackiego, czyli przedstawiające wizerunek umundurowanych strażaków od czasów dawnych do dnia dzisiejszego. Od kilku już lat w Grodnie została odrodzona tradycja podania sygnału z wieży, jako znaku, że w mieście panuje spokój. W same południe – o godzinie 12.00 na placówkę obserwacyjną wieży wchodzi strażak w granatowym mundurze i błyszczącym złotem kasku, zwraca się twarzą w stronę miasta i gra na trąbce melodię.

Na północ od Zamku, też w pobliżu wieży pożarniczej, usytuowana jest pięknie na zewnątrz odnowiona chóralna synagoga, zbudowana na miejscu kilku synagog z XVI wieku. Pierwsza z nich była drewnianą, natomiast druga – murowaną, wzniesiona według projektu włoskiego architekta Santi Gucci. Po zniszczeniu jej na skutek pożaru na tymże miejscu powstaje następna, również strawiona ogniem. Obecny budynek synagogi w stylu „ruski modern” pochodzi z początku XX wieku, ale według założeń historyków, łączy w sobie dawną salę modłów, (tzw. rytualną), należącą do poprzednich synagog. Sala zgodnie z tradycją judaistyczną nie ma żadnych malowideł, ani obrazów, tylko dekorację rzeźbiarską, w której dominują motywy roślinne. Wielka chóralna synagoga w czasie okupacji niemieckiej była częścią getta nr 1, które zajmowało całą dzielnicę żydowską wzdłuż obecnej ulicy Wielkiej Trojeckiej. W jej budynku gromadzono mieszkańców getta przed wywózką do obozów zagłady. Oprócz getta przy ul. Wielkiej Trojeckiej istniało też getto nr 2 przy dawnym Placu Skidelskim, które liczyło się gettem dla robotników. Ludność tych obu getto w okresie 1942-1944 wywożono na spalenie do obozów zagłady.

Odbudowana synagoga służy dzisiaj niewielkiej wspólnocie żydowskiej, liczącej zaledwie 0, 1% mieszkańców miasta. Były natomiast czasy, kiedy to Żydzi stanowili zdecydowaną większość miejscowej ludności. Pierwsza dokumentalna wzmianka o tym, że Żydzi grodzieńscy otrzymali przywilej od WKL Witolda datuje się drugą połową XIV wieku, a już w XVII wieku gmina żydowska Grodna była uważana za jedną z najliczniejszych i najbardziej wpływowych na Litwie. W momencie włączenia Grodna do Imperium Rosyjskiego ta grupa narodowa przeważała w ogóle ludności miasta, a w końcu XIX wieku należała do niej większość przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych, warsztatów rzemieślniczych i obiektów nieruchomości. Grodno liczyło się jednym z centrów duchowych Żydów – tu została wydana pierwsza na Litwie książka w języku hebrajskim, tu pracowali w różnych okresach znani rabini talmudyści, stąd pochodzili poeta L. Najdus, rzeźbiarz I. Ginzburg i malarz L. Bakst, a także muzyk i śpiewak Herman Jabłokow (Chaim Jabłonik), kierownik Narodowego Teatru Żydowskiego w Nowym Jorku i twórca w USA takiego gatunku sztuki, jak „musical”. W Grodnie międzywojennym gminy żydowskie posiadały rozległą infrastrukturę: szpitale, ochronki, żłobki, rzemieślnicze, religijne i ogólno-edukacyjne szkoły, podstawowe i średnie, a także oddziały partii politycznych i gazety o różnych kierunkach.

Od zamków do centralnego placu miejskiego prowadzi ulica Zamkowa– najstarsza w mieście. Plac Rynkowy (obecnie Sowiecki) powstał w XV wieku, jako miejsce usytuowania samorządu miejskiego. W tym okresie Grodno znajdowało się w sferze wpływów zachodnio-europejskiej kultury i podobno innym miastom europejskim miało dwa centra administracyjne: siedzibę centralnej władzy (Stary Zamek) oraz siedzibę samorządu lokalnego (Plac Rynkowy). Pierwszym budynkiem po prawej stronie ulicy Zamkowej jest klasycystyczny, z XVIII w., pałac Eustachego Chreptowicza – ostatniego kanclerza WKL. Zajmuję go obecnie Republikańskie Muzeum Historii Religii. Nad jego arką wejściową umieszczony jest herb Grodna – Jeleń św. Huberta, ukazujący jelenia ze złotym krzyżem w porożu, skaczącego przez zarośla. Herb z wizerunkiem Patrona myśliwych nadała miastu królowa Bona, na potwierdzenie statusu Grodna, jako miasta myśliwych, ponieważ w jego okolicach od dawna odbywały się liczne łowy królewskie.

Dalej ... 1 2 3